Coraz więcej gmin stosuje na swoim terenie tzw. fotopułapki. Najczęstszym uzasadnieniem stosowania fotopułapek jest utrzymanie porządku publicznego, w tym w szczególności przeciwdziałanie nielegalnemu wyrzucaniu odpadów. Ponieważ obecnie nie ma żadnych przepisów ustawowych, które wskazywałyby wprost na możliwość stosowania fotopułapek, pojawia się pytanie czy gminy mogą stosować takie rozwiązanie, a jeśli tak to na jakich zasadach.
W obecnym stanie prawnym rzeczywiście nie ma żadnych przepisów ustawowych, które wskazywałyby wprost na możliwość stosowania fotopułapek przez organy gminy, wydaje się że podstawy takie jednak są i to co najmniej dwie. Pierwszą z nich jest art. 9a ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1465 z późn. zm.), który pozwala gminom na stosowanie środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu (monitoringu) w celu zapewnienia porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej. Druga podstawa pojawia się w przypadku powołania straży gminnej. Art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1763) przyznaje bowiem strażom w związku z realizowanymi przez nie zadaniami prawo do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych w przypadku, gdy czynności te są niezbędne do wykonywania ich zadań oraz w celu utrwalania dowodów popełnienia przestępstwa lub wykroczenia; przeciwdziałania przypadkom naruszania spokoju i porządku w miejscach publicznych; ochrony obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej.
Nie powinno budzić wątpliwości, że fotopułapki są przykładem środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu, o których mowa we wskazanych przepisach i że w istocie należy uznawać je za pewien szczególny rodzaj monitoringu wizyjnego. Akceptując takie stanowisko należy wskazać, że stosowanie fotopułapek jest dopuszczalne w zakresie i na zasadach określonych w przepisach wymienionych ustaw. Oznacza to w szczególności, że fotopułapki mogą być stosowane tylko w miejscach publicznych i tylko do realizacji celów wskazanych w przepisach tych ustaw. Warto też podkreślić, że przepisy obu ustaw wskazują wyłącznie na możliwość stosowania urządzeń rejestrujących obraz. Zatem nie mogą one stanowić podstawy do rejestracji dźwięku.
Niezależnie od wymogów określonych w przepisach ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o strażach gminnych, stosowanie monitoringu wizyjnego w formie fotopułapek będzie podlegało również ograniczeniom wynikającym z przepisów o ochronie danych osobowych, w tym w szczególności ogólnego rozporządzenie o ochronie danych (RODO). Fotopułapki mogą bowiem utrwalić dane osobowe, w tym w wizerunek osób fizycznych, które znajdą się w zasięgu ich działania. Oznacza to, że podmiot stosujący fotopułapki będzie występował w roli administratora danych osobowych i będzie zobowiązany do przetwarzania tych danych zgodnie z wymogami RODO.
Konsekwencją zastosowania przepisów RODO będzie m.in. konieczność przeprowadzenia analizy ryzyka związanego z wykorzystaniem fotopułapek i oceny zasadności ich wykorzystania pod kątem celów, których ma ono służyć i zagrożeń związanych z ingerencją w prywatność osób korzystających z prawa przebywania w przestrzeni publicznej. W tym zakresie szczególne istotne znaczenie może mieć uzasadnienie decyzji o umieszczeniu fotopułapek w konkretnych lokalizacjach.
Praktycznym zagadnieniem związanym ze stosowaniem fotopułapek jest kwestia informowania o ich stosowaniu i oznaczania ich lokalizacji. W przypadku fotopułapek instalowanych w oparciu o przepisy o samorządzie gminnym konieczne jest oznaczenie nieruchomości i obiektów budowlanych objętych ich działaniem w sposób widoczny i czytelny informacją o monitoringu. Wymóg taki wynika wprost z art. 9a ust. 5 tej ustawy. Ustawa o strażach gminnych nie zawiera analogicznej regulacji. Co więcej art. 10a ust. 1 tej ustawy w pewnym zakresie pozwala strażom gminnym na przetwarzanie danych osobowych bez wiedzy i zgody osoby, której te dane dotyczą. W oparciu o tę regulację UODO sformułował opinię, że w ramach swoich uprawnień, straże gminne, nie są zobowiązane do spełnienia obowiązku informacyjnego w związku ze stosowaniem urządzeń rejestrujących obraz (por. https://archiwum.uodo.gov.pl/pl/225/1447). Nawet akceptując takie stanowisko, należy zastrzec, że posługiwanie się urządzeniami rejestrującymi obraz bez wiedzy osób objętych ich działaniem powinno stanowić wyjątek i powinno mieć miejsce tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Zasadą powinno być oznaczenie miejsc objętych działaniem fotopułapek. Nie oznacza to przy tym, że oznaczone muszą być lokalizacje poszczególnych urządzeń, gdyż działanie takie mogłoby ograniczyć ich skuteczność. Za wystarczające należy uznać umieszczenie odpowiednich informacji przy wejściach (drogach, chodnikach, ścieżkach) prowadzących na teren objęty działaniem tych urządzeń. Takie rozwiązanie jest wystarczające aby zasygnalizować możliwość znajdowania się w zasięgu urządzeń rejestrujących obraz i może mieć pewien walor prewencyjny, zniechęcając do przekraczania przepisów prawa.
Grzegorz Lubeńczuk
Kancelaria Wyrzykowscy
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi porady prawnej, podatkowej ani jakiejkolwiek innej formy doradztwa. Wszelkie przedstawione w nim treści wyrażają osobiste poglądy autora oraz jego wiedzę na temat omawianych zagadnień. Autor ani wydawca nie ponoszą odpowiedzialności za ewentualne skutki wynikające z zastosowania się do informacji zawartych w artykule bez konsultacji z odpowiednim specjalistą.
Zadaj pytanie do artykułu