Prawo do odliczenia VAT a zła sytuacja finansowa sprzedającego - wyrok TSUE z 15/09/2022

Data publikacji: 22-12-2022

Czy podatnikowi można odmówić prawa do odliczenia podatku VAT, jeżeli ten wiedział (bądź mógł wiedzieć), że sprzedawca ze względu na swoją złą sytuację finansową nie wpłaci podatku należnego do budżetu państwa, który wynika z dokonanej pomiędzy stronami transakcji? – na pytanie to odpowiedział TSUE w wydanym 15 września 2022 r. wyroku.


Przedmiot sporu

Spółka (HA.EN.) nabyła, w drodze przymusowej licytacji, nieruchomość od podmiotu w trudnej sytuacji finansowej, od sprzedawcy Spółka otrzymała fakturę dokumentującą tę czynność w sierpniu 2016 r., a 1 października 2016 r. wobec sprzedawcy wszczęto postępowanie upadłościowe. Sprzedawca zadeklarował VAT należny wynikający z tej transakcji ujmując tę fakturę w swojej deklaracji VAT. Jednak nie dokonał wpłaty należnego podatku na konto organu podatkowego.

W grudniu 2016 r. Spółka zwróciła się do litewskiego organu podatkowego o zwrot nadwyżki VAT wynikającej z dokonanego odliczenia z omawianej transakcji. „Po przeprowadzeniu kontroli podatkowej w HA.EN. organ podatkowy uznał, że zawierając transakcję nabycia omawianej nieruchomości, mimo że wiedziała lub powinna była wiedzieć, iż sprzedający nie uiszcza na rzecz skarbu państwa VAT związanego z tą transakcją, HA.EN. działała w złej wierze i dopuściła się nadużycia prawa. To właśnie na podstawie tego uzasadnienia organ podatkowy decyzją z dnia 12 lipca 2017 r. odmówił HA.EN. prawa do odliczenia owego naliczonego VAT, obciążył ją kwotą 38 148,46 EUR tytułem odsetek za zwłokę w zapłacie VAT i nałożył na nią grzywnę w wysokości 284 694 EUR”.


Pytanie skierowane do TSUE

„Czy [dyrektywę VAT] w związku z zasadą neutralności podatkowej należy interpretować w ten sposób, że (nie) stoi ona na przeszkodzie praktyce organów krajowych, zgodnie z którą odmawia się podatnikowi prawa do odliczenia naliczonego VAT, jeżeli nabywając nieruchomość, wiedział on (lub powinien był wiedzieć), że dostawca, z uwagi na swoją niewypłacalność, nie wpłaci (lub nie będzie w stanie wpłacić) do budżetu państwa należnego VAT?”.


Stanowisko TSUE

TSUE uznał, że nie można w takiej sytuacji odmówić podatnikowi prawa do odliczenia podatku VAT: „art. 168 lit. a) dyrektywy VAT w świetle zasady neutralności podatkowej należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie praktyce krajowej polegającej, w sytuacji sprzedaży nieruchomości pomiędzy podatnikami, na odmówieniu nabywcy prawa do odliczenia naliczonego VAT z tego tylko powodu, iż wiedział on lub powinien był wiedzieć, że sprzedający znajduje się w trudnej sytuacji finansowej względnie w stanie niewypłacalności i że okoliczność ta może skutkować tym, że sprzedający nie zapłaci lub nie będzie mógł zapłacić VAT na rzecz skarbu państwa”.

TSUE wskazał również, że nie jest oszustwem w zakresie VAT sytuacja, w której podatnik wykazuje sprzedaż w złożonej deklaracji VAT, jednak ze względu na problemy finansowe (jak w omawianym wyroku) nie dokonuje wpłaty tego podatku na konto organu podatkowego. W konsekwencji czego nie należy zarzucać nabywcy, że nabywając dobra w ramach szczególnej transakcji (jak przymusowa licytacja) bierze udział w oszustwie w zakresie VAT.

TSUE wskazał, że stwierdzić nadużycie prawa można w sytuacji spełnienia dwóch przesłanek, które w omawianym sporze nie miały miejsca:

  1. transakcje pomimo, iż spełniają formalne przesłanki przewidziane w przepisach, powinny skutkować uzyskaniem korzyści podatkowej, której przyznanie byłoby sprzeczne z celem przepisów dyrektywy VAT,
  2. z ogółu obiektywnych czynników powinno wynikać, że cel spornych transakcji ogranicza się do uzyskania korzyści podatkowej.

Nabycie nieruchomości w ramach specyficznej transakcji (licytacja przymusowa) jest nierozerwalnie związane z faktem trudności finansowych sprzedającego. Nabycie nieruchomości w drodze takiej transakcji, od podmiotu w trudnej sytuacji finansowej, nie stanowi oszustwa w zakresie VAT, nadużycia prawa ani nie odbiera podatnikowi prawa do odliczenia podatku naliczonego. Odmowa prawa do odliczenia stoi w sprzeczności z zasadą neutralności i powoduje obciążenie nabywców ryzykiem związanym z nieuiszczeniem tego podatku na rzecz skarbu państwa, które to ryzyko co do zasady powinien ponosić skarb państwa.
Sygn. C-227/21

Martyna Archacka
Kancelaria Wyrzykowscy